Dieptepsychologie C.G. Jung

Carl Gustav Jung (1875- 1962) een Zwitsers psychiater was samen met Siegmund Freud (1856- 1939) een van de geestelijke vaders van de westerse psychologie die aan het begin van de vorige eeuw ontstond. Beiden waren het erover eens dat de menselijke psyche voor een gedeelte onbewust is maar veel invloed op ons functioneren heeft.

Jung beweerde dat ons onbewuste ook een collectief deel bevat waarin de ervaringen van onze voorouders hun sporen hebben achtergelaten. Het kader dat deze ervaringen heeft geschapen noemde hij archetypen.

Het persoonlijk onbewuste: schaduw en dissociatie

Jung maakte een verschil tussen het persoonlijk en het collectief onbewuste. Het persoonlijk onbewuste omvat alles waaraan een mens geen herinnering meer heeft maar  door bepaalde omstandigheden weer teruggehaald kan worden in zijn bewustzijn. Een deel daarvan noemt men in de dieptepsychologie verdrongen omdat deze herinneringen met pijn of schaamte beladen zijn. Hierbij hoort het begrip van de schaduw. Alles wat een mens verdringt zit in zijn schaduw. De rest van het persoonlijk onbewuste kan zo ver wegzakken dat men er niet meer bij kan, dat deel is gedissocieerd. Vaak gebeurt dit na een ernstige trauma.

Het collectief onbewuste en de archetypes

Het collectief onbewuste delen wij met de gehele mensheid. Dit deel van het menselijk geheugen wordt via het DNA van generatie op generatie doorgegeven. In deze herinneringen zitten structuren die Jung archetypen noemde. Zij vormen een kader voor alles wat bij het mens-zijn hoort. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het archetype moeder of held. Deze archetypen worden afhankelijk van hun cultuur en tijdgeest anders ingevuld maar in essentie horen er bepaalde eigenschappen bij die universeel en tijdloos zijn.

Anima & Animus

Twee van deze archetypes noemt Jung Anima en Animus. Volgens hem is in de psyche van iedere vrouw een mannelijk deel aanwezig, de Animus. Omgekeerd, is in de mannelijke psyche het vrouwelijke aanwezig in vorm van de Anima. De hoeveelheid Anima of Animus heeft grote invloed op de persoonlijke verschijningsvorm  van een mens en kleurt zijn/haar individuele voorkomen. Dit bepaalt hoe mannelijk een vrouw overkomt en hoe vrouwelijk een man lijkt.

De begrippen Anima en Animus bieden de mogelijkheid op  een gender-neutrale manier de mannelijke en vrouwelijke energie in een mens te beschrijven.

Ego & Zelf

Ook het Ego en het Zelf zijn archetypen. Het begrip Ego veroorzaakt vaak een negatieve bijsmaak omdat het geassocieerd wordt met zijn doorgeschoten vorm, het egoïsme. Echter, het Ego als gezonde psychische functie vormt het middelpunt van het menselijk bewustzijn waardoor men op een adequate manier in relatie staat tot de wereld om zich heen. We beginnen vanuit ons Ego bewustzijn. Wij nemen de wereld waar via onze zintuigen. De informatie die we hierdoor ontvangen wordt verwerkt in ons bewustzijn. Door ons denken en voelen vormen we ons persoonlijk perspectief. In het begin van ons bewustzijnsproces gaan wij ervan uit dat iedereen de wereld zo waarneemt zoals wijzelf dat doen. We ervaren ons letterlijk als middelpunt van het universum, waarbij alles om ons heen als afgescheiden wordt beleefd. Nog beseffen we niet dat we maar een deel van een groot geheel zijn.

Tegenover het Ego stelde Jung het Zelf. Het Zelf symboliseert de bewustzijnsontwikkeling van de mens. Hierbij hoort de ontdekking van het ‘ware’ Zelf, waarbij het niet alleen over persoonlijke eigenschappen en talenten gaat, maar ook over: wie ben ik in mijn diepste wezen?  Om deze vraag te kunnen beantwoorden moet je als mens afstand kunnen nemen van de ik-beleving, die naar buiten toe gericht is. De ontdekking van het Zelf vraagt om een naar binnen toe gerichte houding die men meestal pas in de tweede helft van het leven ontwikkelt. Door het Zelf verlangt de mens zich te verbinden met iets dat groter is dan zijn individuele persoonlijkheid. Volgens Jung is ieder mens gedurende zijn leven op zoek naar vereniging met zijn hogere bestemming. Door dit metafysische aspect van de mens onderscheidt de Jungiaanse psychologie zich zeer ten opzichten van andere psychologische stromingen.

Het individuatie proces

Het proces dat het Ego doorloopt om zichzelf als deel van het grotere en allesomvattende Zelf te ervaren noemde Jung het individuatie proces.

Een mens verzamelt ervaringen met zichzelf en de wereld om hem heen. Hierdoor wordt hij zich bewust van wie hij in wezen is en hoe hij in relatie staat tot zijn omgeving. Dit proces van bewustzijnsontwikkeling zet volgens Jung pas in als een mens denkt alles bereikt te hebben en zich afvraagt of dat wel zo is. Er ontstaat als vanzelf een periode van zelfreflectie.